Ulgowy ZUS dla nowego przedsiębiorcy

Gazeta Podatkowa

Obowiązkowe składki ZUS z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności niewątpliwie stanowią spory wydatek dla wielu przedsiębiorców. Jednak dla tych, którzy dopiero startują z własną firmą, przewidziano ulgę w ich opłacaniu. Przez pierwsze 6 miesięcy jej prowadzenia mają bowiem prawo w ogóle nie płacić składek na ubezpieczenia społeczne, natomiast przez następne 24 miesiące mogą opłacać te składki od niskiej podstawy. Muszą tylko spełnić określone warunki.

» Brak obowiązku zgłoszenia się przedsiębiorcy do ubezpieczeń społecznych, tzw. "ulga na start”

Na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców, w ubezpieczeniach społecznych została wprowadzona tzw. ulga na start. Polega ona na tym, że przedsiębiorca będący osobą fizyczną nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej po raz pierwszy albo ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia, pod warunkiem, że nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. Powołany przepis dotyczy też wspólników spółki cywilnej.

Z "ulgi na start” może korzystać tylko przedsiębiorca. Nie obejmuje ona osoby współpracującej z przedsiębiorcą ani zatrudnionych przez niego pracowników bądź zleceniobiorców.

Przykład 1

Osoba fizyczna rozpoczęła po raz pierwszy prowadzenie działalności gospodarczej od 3 stycznia 2023 r. Wcześniej przez kilka lat do końca grudnia 2022 r. była zatrudniona w ramach umowy o pracę. Działalności gospodarczej nie będzie wykonywała na rzecz byłego pracodawcy.

Przedsiębiorca może skorzystać z "ulgi na start”. Z tego uprawnienia mógłby skorzystać również wówczas, gdyby w ramach działalności wykonywał prace na rzecz byłego pracodawcy, z tym że tylko wtedy, gdyby ich zakres różnił się od czynności wykonywanych na podstawie umowy o pracę.

Zgodnie z wyjaśnieniem ZUS (zamieszczonym na stronie internetowej www.zus.pl), "ulga na start” przysługuje przez 6 miesięcy kalendarzowych, liczonych od dnia faktycznego rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej, przyjmując, że jeżeli dzień rozpoczęcia działalności przypada:

• pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, miesiąc ten wlicza się do okresu korzystania z "ulgi na start”,
• w trakcie miesiąca kalendarzowego, miesiąca tego nie wlicza się do okresu korzystania z "ulgi na start”.

Przykład 2

Osoba fizyczna rozpoczęła działalność gospodarczą po raz pierwszy w życiu i nie wykonuje jej na rzecz byłego pracodawcy, u którego była zatrudniona do 31 grudnia 2022 r.

Wariant 1 - działalność gospodarcza rozpoczęła od 3 stycznia 2023 r.

Przedsiębiorca nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w okresie od 4 stycznia do 31 lipca 2023 r.

Wariant 2 - działalność gospodarcza została rozpoczęta od 1 stycznia 2023 r.

Przedsiębiorca nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca 2023 r.

Przykład 3

Przyjmujemy założenia z poprzedniego przykładu (wariant 1) i dodatkowo, że przedsiębiorca zawiesi prowadzenie działalności gospodarczej na okres od 1 kwietnia do 31 maja 2023 r. Po wznowieniu działalności będzie miał prawo do kontynuowania "ulgi na start" tylko do 31 lipca 2023 r.

Przepisy ustawy - Prawo przedsiębiorców przewidują w art. 18 ust. 2 możliwość rezygnacji z tego uprawnienia, co odbywa się przez dokonanie przez przedsiębiorcę zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Wówczas objęcie przedmiotowymi ubezpieczeniami następuje od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zostanie on zgłoszony. Jeżeli przedsiębiorca zgłosi się do ubezpieczeń społecznych, może skorzystać z opłacania składek od niższej podstawy, tj. 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Prawo do opłacania składek od niższej podstawy przysługuje też przedsiębiorcom, którzy będą kontynuowali działalność gospodarczą po wykorzystaniu pełnej "ulgi na start”. Powyższe wynika z nowego art. 18aa ustawy o sus. Jak wyjaśnił ZUS, przedsiębiorca, który zrezygnuje z "ulgi na start”, kolejny raz będzie mógł skorzystać z tego uprawnienia dopiero po upływie 60 miesięcy kalendarzowych od dnia zakończenia działalności bądź jej zawieszenia.

Przykład 4

Przyjmujemy założenia z przykładu 2 (wariant 1) i dodatkowo, że przedsiębiorca zrezygnował z "ulgi na start", przystępując od 1 marca 2023 r. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Zakładamy też, że po trzech miesiącach stwierdzi, że chciałby kontynuować tę ulgę przez pozostałe 2 miesiące, tj. czerwiec i lipiec 2023 r.

Przedsiębiorca nie może cofnąć wcześniejszej decyzji i ponownie skorzystać z ulgi ani od 1 marca 2023 r., ani też od 1 czerwca 2023 r.

Ulga nie obejmuje ubezpieczenia zdrowotnego. Przedsiębiorca w okresie korzystania z tego uprawnienia podlega zatem obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, o ile nie zawiesi wykonywania działalności w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Zgodnie z wyjaśnieniem ZUS, do ubezpieczenia zdrowotnego w okresie "ulgi na start” przedsiębiorca powinien zgłosić się na druku ZUS ZZA, z kodem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cyframi 05 40, a ponadto ma prawo zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego członków swojej rodziny (na druku ZUS ZCNA). Składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca od podstawy wymiaru ustalonej w zależności od formy opodatkowania firmowych przychodów.

Ważne: Osoba prowadząca działalność gospodarczą jest zwolniona z obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne z tego tytułu, jeżeli spełnia warunki określone w art. 82 ust. 8, 9, 9a i 9b ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Wymienione wyżej przepisy ustawy zdrowotnej zwalniają z opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności:

• osobę, której świadczenie emerytalne lub rentowe nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia, w przypadku gdy osoba ta uzyskuje dodatkowe przychody z tego tytułu w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury lub opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej,
• osobę zaliczoną do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności, w przypadku gdy osoba ta uzyskuje przychody z tego tytułu w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury lub opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej,
• osobę, której zasiłek macierzyński nie przekracza miesięcznie kwoty świadczenia rodzicielskiego (aktualnie 1.000 zł),
• osobę uzyskującą ze stosunku pracy przychód nie wyższy niż minimalne wynagrodzenie, której przychód z działalności jest nie wyższy niż 50% minimalnego wynagrodzenia i jest opodatkowany zryczałtowanym podatkiem dochodowym.

Ponadto składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana w wysokości nieprzekraczającej kwoty należnej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, w przypadku gdy osoba zaliczona do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności uzyskuje przychód jedynie z tytułu pozarolniczej działalności (art. 82 ust. 10 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych).

» Preferencyjna podstawa wymiaru składek społecznych

Preferencyjne składki społeczne po zakończeniu ulgi na start

Jeśli po upływie okresu ulgi na start przedsiębiorca nie zlikwiduje firmy i będzie ją nadal prowadził, powinien zgłosić się w ZUS do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (tj. emerytalnego, rentowych i wypadkowego). Dobrowolnie może przystąpić tylko do ubezpieczenia chorobowego.

O tym, że okres ulgi na start dobiegł końca, przedsiębiorca powinien poinformować ZUS poprzez przekazanie do organu rentowego:

• wyrejestrowania z ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZWUA, z kodem tytułu ubezpieczenia 05 40 X X,
• zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (ewentualnie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego) oraz zdrowotnego na druku ZUS ZUA, z nowym kodem tytułu ubezpieczenia (patrz tabela).

Druki ZUS ZWUA i ZUS ZUA dostępne są w serwisie www.druki.gofin.pl, w dziale Składki ZUS.

Gdy przedsiębiorca spełnia warunki określone w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tj.:

• nie prowadzi lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania obecnej działalności nie prowadził innej pozarolniczej działalności,
• nie wykonuje na rzecz byłego pracodawcy takich samych czynności wchodzących w zakres obecnie wykonywanej działalności gospodarczej, jakie przed dniem jej rozpoczęcia wykonywał w ramach stosunku pracy (lub spółdzielczego stosunku pracy) w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym,

to takiego zgłoszenia dokonuje z kodem tytułu ubezpieczenia 05 70 X X lub 05 72 X X (gdy ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy).

Wówczas ma też prawo opłacać za siebie składki na ubezpieczenia społeczne ustalone od podstawy wymiaru wynoszącej 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia - przez 24 miesiące kalendarzowe od zakończenia ulgi na start.

Jeżeli przedsiębiorca nie spełnia tych warunków, wtedy składki na ubezpieczenia społeczne opłaca za siebie od zadeklarowanej podstawy wymiaru, nie niższej jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych (w 2023 r. - 4.161 zł). Zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych powinien wówczas dokonać z kodem tytułu ubezpieczenia 05 10 X X (lub 05 12 X X - jeżeli ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy).

Co w razie rezygnacji z ulgowego ZUS?

Niektórzy przedsiębiorcy spełniający warunki do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od obniżonej podstawy wynoszącej 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia nie chcą korzystać z tej preferencji po zakończeniu ulgi na start. Z jakim kodem tytułu ubezpieczenia mają wówczas obowiązek zgłosić się do ubezpieczeń społecznych? Czy w takim przypadku przedsiębiorca bezwzględnie powinien zgłosić się w ZUS z kodem 05 70 X X (lub 05 72 X X - w przypadku posiadania prawa do renty) i ewentualnie opłacać za siebie składki społeczne od wyższej podstawy niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia? ZUS w odpowiedzi z dnia 6 listopada 2019 r. na pytanie naszego Wydawnictwa wyjaśnił, że w takiej sytuacji przedsiębiorcę obowiązuje podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne nie niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia i konieczność zgłoszenia się do ubezpieczeń z kodem tytułu ubezpieczenia 05 70 X X lub - jeśli przedsiębiorca ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy - z kodem 05 72 X X (patrz ramka).

Konsekwencje opłacania składek od wyższej podstawy

Deklarując do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wyższą kwotę niż obowiązujące danego przedsiębiorcę minimum, traci się możliwość skorygowania tej podstawy. Jak wynika bowiem z art. 18 ust. 8a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w przypadku gdy podstawę wymiaru składek emerytalno-rentowych stanowi zadeklarowana kwota, zadeklarowanie przez ubezpieczonego kwoty wyższej niż obowiązujące go minimum automatycznie oznacza rezygnację z ustalenia podstawy wymiaru składek w kwocie najniższej i nie podlega korekcie przez ubezpieczonego za miesiąc, w którym zadeklarował wyższą kwotę podstawy wymiaru składek.

Przykład

Pan Andrzej rozpoczął wykonywanie działalności gospodarczej 1 lipca 2022 r. Nikogo w firmie nie zatrudnia. Ponieważ spełniał warunki do korzystania z ulgi na start, z racji prowadzonej działalności nie podlegał ubezpieczeniom społecznym w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2022 r. (zgłosił się jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego z kodem tytułu ubezpieczenia 05 40 0 0 i opłacał za siebie tylko składkę zdrowotną).

Po zakończeniu korzystania z ulgi na start pan Andrzej nie zlikwidował firmy i prowadzi ją nadal. Tym samym od 1 stycznia 2023 r. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Spełnia warunki określone w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, więc od 1 stycznia 2023 r. najniższą obowiązującą go podstawą wymiaru składek społecznych jest 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Od 1 stycznia 2023 r. wyrejestrował się z ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZWUA z kodem tytułu ubezpieczenia 05 40 0 0 i następnie zgłosił się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z kodem tytułu ubezpieczenia 05 70 0 0. Zakładamy, że pan Andrzej nie chce opłacać składek od obniżonej podstawy wymiaru wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia, lecz od podstawy wynoszącej 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Deklarując do podstawy wymiaru składek społecznych wyższą kwotę niż obowiązujące go minimum, nie będzie mógł dokonać korekty podstawy wymiaru zadeklarowanej w wyższej kwocie.

Pierwszą firmę, jaką prowadziłem, zlikwidowałem 4 lata temu. Jednak przed likwidacją miałem ją zawieszoną przez prawie 2 lata. W sumie nie prowadziłem tej działalności (ani żadnej innej) przez ponad 5 lat. Zamierzam w tym roku rozpocząć prowadzenie kolejnej działalności gospodarczej. Czy będę miał prawo opłacać ulgowe składki ZUS?

Aby móc opłacać składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych warunkach, Czytelnik powinien rozpocząć wykonywanie działalności gospodarczej nie wcześniej niż po upływie co najmniej 60 miesięcy kalendarzowych od momentu zaprzestania prowadzenia poprzedniej firmy.

Po rozpoczęciu wykonywania działalności gospodarczej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, przedsiębiorca może opłacać składki na ubezpieczenia społeczne (przez 24 pełne miesiące kalendarzowe) od podstawy wymiaru odpowiadającej 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Jednym z warunków, jakie trzeba spełnić, aby skorzystać z tej preferencji (patrz ramka), jest niewykonywanie działalności przez określony czas przed założeniem obecnej firmy.

Z pytania wynika, że Czytelnik miał zawieszoną działalność gospodarczą przez prawie 2 lata, po czym ją zlikwidował. Od czasu jej likwidacji upłynęły 4 lata. Łącznie okres niewykonywania przez niego działalności gospodarczej wynosi ponad 5 lat. W tym przypadku najprawdopodobniej wymagana przerwa 60 miesięcy kalendarzowych w wykonywaniu pozarolniczej działalności zostanie zachowana. Czytelnik musi jednak pamiętać o drugim z warunków wymaganych do tego, aby móc opłacać tzw. ulgowy ZUS, czyli niewykonywaniu działalności gospodarczej na rzecz byłego lub obecnego pracodawcy.

1.047 zł (od stycznia do czerwca) i 1.080 zł (od lipca do grudnia) - obowiązująca w 2022 r. najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek społecznych dla nowego przedsiębiorcy.

Do końca marca 2023 r. mam zawartą umowę o pracę, natomiast od 1 kwietnia br. planuję założyć własną firmę. Jako przedsiębiorca będę świadczył usługi m.in. na rzecz mojego obecnego pracodawcy i będą to prace tego samego rodzaju, które wykonuję u niego w ramach stosunku pracy. Wiem, że od dnia rozpoczęcia działalności nie będę mógł skorzystać z opłacania ulgowych składek. Czy będzie to jednak możliwe, jeśli po jakimś czasie zakończę współpracę z pracodawcą?

TAK. Pod pojęciem "byłego pracodawcy" należy rozumieć każdego pracodawcę, na rzecz którego praca była wykonywana przed dniem rozpoczęcia prowadzenia działalności (także takiego, z którym przedsiębiorca nie rozwiązał stosunku pracy). Aby skorzystać z ulgowego ZUS, zakres czynności wykonywanych w ramach działalności na rzecz byłego pracodawcy nie może pokrywać się z zakresem czynności wykonywanych u niego w ramach stosunku pracy. Przez zwrot "czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności" należy z kolei rozumieć czynności powierzone przez pracodawcę i wykonywane przez pracownika w ramach umowy o pracę. Warunek niewykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy dotyczy nie tylko pierwszego dnia jej prowadzenia, ale całego 24-miesięcznego okresu.

Niemniej jednak od momentu, w którym przedsiębiorca zaprzestanie wykonywania działalności na rzecz byłego pracodawcy, będzie mógł skorzystać z prawa do opłacania składek społecznych od 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia, oczywiście do czasu upływu 24 miesięcy kalendarzowych liczonych od dnia rozpoczęcia funkcjonowania firmy.

Przez 4 ostatnie lata byłam zatrudniona na etacie w spółce cywilnej, jako pracownik biurowy. Otrzymałam propozycję od wspólników spółki, aby rozwiązać umowę o pracę ze spółką i przystąpić do niej jako jej wspólnik. Czy będę mogła opłacać składki społeczne do ZUS na preferencyjnych warunkach, jeśli w dalszym ciągu będę wykonywała w spółce prace biurowe?

TAK. Po rozpoczęciu wykonywania działalności gospodarczej jako wspólnik spółki cywilnej, Czytelniczka będzie mogła opłacać składki społeczne od podstawy wynoszącej 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Wspólnik spółki cywilnej (nawet w przypadku świadczenia uprzednio pracy na jej rzecz) podejmujący się prowadzenia działalności gospodarczej w ramach tej spółki, wprawdzie działa w imieniu spółki, to jednak na swoją rzecz. To z kolei przesądza, iż stając się wspólnikiem tej spółki nie świadczy pracy na rzecz byłego pracodawcy, lecz na swoją rzecz jako osoby prowadzącej działalność.

Niedawno założyłem własną firmę usługową. Ze względu na stale rosnącą ilość zamówień, chciałbym, aby przy prowadzeniu firmy pomagała mi moja niepracująca żona. Czy będę mógł opłacać za nią składki społeczne od 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia, skoro ja opłacam je od obniżonej podstawy?

NIE. Prawo do opłacania składek społecznych od preferencyjnej podstawy wymiaru przysługuje wyłącznie osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Ulgi tej nie stosuje się w stosunku do osób rozpoczynających współpracę przy prowadzeniu takiej działalności, nawet jeżeli sam przedsiębiorca z niej korzysta.