Małżeńska spółka cywilna

Nie ma przeszkód, aby małżonkowie współdziałali w prowadzeniu działalności gospodarczej w ramach spółki cywilnej. Dwa węzły - spółki i małżeński - powodują jednak sporo komplikacji w relacjach majątkowych pomiędzy małżonkami. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy istnieje między nimi ustawowa wspólność majątkowa.

Umowa i wpis do ewidencji

Zasady zakładania spółek cywilnych z udziałem małżonków w niczym nie odbiegają od zasad ogólnych. Podstawą jest zawarcie umowy i wniesienie wkładów przez wspólników. W praktyce każdy z małżonków musi również być wpisany do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Warto zaznaczyć, że już od dłuższego czasu przestały funkcjonować tzw. spółki małżeńskie działające w oparciu o wspólny wpis do ewidencji.

Wspólność małżeńska

Wpływ relacji spółkowych na majątkowe relacje małżeńskie (i odwrotnie) nie występuje tylko w jednym przypadku, a mianowicie, gdy przez cały czas trwania spółki między małżonkami ustanowiona była rozdzielność majątkowa. W tym wypadku bowiem małżonkowie nie posiadają wspólnego majątku małżeńskiego i wkłady do spółki wnoszą ze swych majątków osobistych. Podobnie wypłacany zysk albo majątek dzielony po rozwiązaniu spółki wejdzie do majątków osobistych małżonków.

Jednak w przypadku większości spółek małżeńskich przynajmniej przez pewien okres ich trwania małżonkowie posiadają majątek wspólny, pozostając w ustawowym ustroju majątkowym. Jeśli przed wstąpieniem w związek małżeński nie podpisali intercyzy, to małżeńska wspólność majątkowa powstała między nimi z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Jest to tzw. wspólność do niepodzielnej ręki. Oznacza to, że żaden z małżonków nie będzie mógł żądać podziału majątku w czasie trwania wspólności lub rozporządzić udziałem w majątku lub jego składnikach, który w razie ustania wspólności by mu przypadł.

Wspólność spółkowa

Ten sam charakter wspólności majątkowej dotyczy również wspólników spółki cywilnej. Wspólność ta obejmuje nie tylko wkłady wnoszone przy zawiązaniu spółki, ale także wszelkie składniki majątkowe nabyte w czasie jej działania.

Warto podkreślić, iż utworzony majątek nie jest majątkiem spółki, a majątkiem wszystkich wspólników. Wspólnik nie może jednak rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Nie może również domagać się w czasie trwania spółki podziału majątku wspólników. Ponadto w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku ani udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Kolizja dwóch wspólności

Jak widać, między tymi samymi dwoma osobami mogą istnieć dwie wspólności majątkowe. Byt każdej z nich jest jednak niezależny. Ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej (np. na skutek rozwodu czy zawarcia intercyzy) nie powoduje rozwiązania spółki cywilnej. Podobnie ustanie spółki cywilnej nie ma wpływu na dalsze trwanie wspólności majątkowej małżeńskiej, a tym bardziej na samo trwanie małżeństwa.

Kwestia przenoszenia przedmiotów pomiędzy poszczególnymi majątkami wspólnymi jest uregulowana przede wszystkim w art. 33 ust. 3 K.r.o. Zgodnie z tym przepisem do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. Tą wspólnością jest właśnie wspólność związana z uczestnictwem w spółce cywilnej. Dlatego choć wkład wspólnika pochodzi z majątku wspólnego małżeńskiego, to prawa majątkowe wynikające z uczestnictwa w spółce wchodzą już do majątku osobistego. Nie jest to jednak przesunięcie bezpowrotne. W wypadku rozwiązania spółki będzie miał zastosowanie art. 45 § 1 K.r.o., zgodnie z którym każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Zwrot, co do zasady, następuje jednak dopiero przy okazji podziału małżeńskiego majątku wspólnego, tj. po ustaniu majątkowej wspólności małżeńskiej (art. 45 § 2 K.r.o.).

Zarząd majątkami

Choć wspólnicy-małżonkowie mogą nie dostrzegać wyraźnych granic pomiędzy tym co małżeńskie, a tym co spółkowe, to powinni pamiętać, że każdy z tych dwóch majątków jest zarządzany na odrębnych zasadach.

Zasadą kodeksową jest samodzielność działania każdego z małżonków w zarządzaniu wspólnym majątkiem małżeńskim (art. 36 § 2 K.r.o.). Małżonek może jednak sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka (tj. czynności przyszłej). Natomiast na dokonanie niektórych poważniejszych czynności (m.in. dotyczących nieruchomości) wymagana jest uprzednia zgoda drugiego małżonka. W razie sprzeciwu co do czynności zamierzonej lub braku wymaganej prawem zgody, spór między małżonkami będzie rozstrzygał sąd.

Reguły powyższe nie odnoszą się do zarządu majątkiem spółkowym. Prawa wynikające z tej wspólności wchodzą bowiem do majątków osobistych wspólników. Dlatego decyzja o rozporządzeniu składnikiem majątku spółkowego czy zaciągnięciu zobowiązania w związku z działalnością spółki powinna być podjęta zgodnie z zasadami prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Reguluje je umowa spółki, a w razie jej milczenia w tej kwestii należy przestrzegać przepisów art. 865 i 866 K.c. Zgodnie z nimi każdy ze wspólników może prowadzić samodzielnie sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Uchwała wszystkich wspólników jest wymagana, gdy któryś ze wspólników sprzeciwi się dokonaniu takiej czynności, a także we wszystkich sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki. Analogicznie kształtują się zasady reprezentacji spółki.